حضرت مهدي (عج) در نخستين توقيع خويش خطاب به «حسين‌بن روح نوبختي» فرمود: در مسئوليت محوله به وي اطمينان داريم، او نزد ما داراي مقامي است که موجب شادي وي خواهد شد.
سومين نايب خاص حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه‌الشريف، محدث، فقيه و متكلم شيعي ايراني «حسين‌بن روح نوبختي» است.
او كه از صحابي امام حسن عسكري(ع) محسوب مي‌شد، ميان شيعيان بغداد شهرت ويژه‌اي داشت و يكي از افراد مورد اعتماد «محمدبن عثمان عمري» نايب دوم به شمار ميرفت.
او در سالهاي 305 ـ 326ق نايب امام زمان(عج) و واسطه بين حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه‌الشريف و شيعيان بود، بدين‌سان مدت نيابت وي نزديك به 21سال بود، او در اين مدت جامعه پر تنش و بحرانی شیعه را رهبری کرد و پنج سال از این تاریخ، یعنی سال‌های 317 – 312 قمری را در زندان «مقتدر» خلیفه عباسی گذراند.
شخصيت‌هاي خاندان نوبختي به خاطر شيفتگي و ارتباط نزديک با ائمه اطهار عليهم‌السلام، همکاري خوبي با دستگاه نيابت داشتند، در اين ميان نقش «حسين‌بن روح» از ديگران چشمگيرتر بود، او در امر وکالت و نيابت به نايب اول «عثمان‌بن سعيد» و نايب دوم «محمدبن عثمان» ياري مي‌کرد.
از ديگر اعضاي خاندان نوبختي كه در عرصه علم و دانش پيشگام بودند، مي‌توان به افراد زير اشاره كرد:
1- ابوسهل‌بن نوبخت، ستاره شناس.
2- ابوسهل فضل‌بن نوبخت، فيلسوف و متکلّم.
3- ابواسحاق‌بن اسحاق‌بن ابي‌سهل، متکلّم و صاحب کتاب «الياقوت».
4- ابوسهل اسماعيل‌بن علي، از اصحاب امام هادي(ع) و امام عسکري(ع) .
5- ابومحمد حسن‌بن موسي نوبختي، رجال شناس و صاحب کتاب «فرق الشيعه».
6- حسن‌بن سهل نوبختي، منجم مشهور.
7- ابو عبدالله احمد‌بن عبدالله نوبختي، شاعر.
8- ابو حسين علي‌بن عباس نوبختي، شاعر.
پيش از آن كه «محمدبن عثمان»، او را حلقه اتصال بين خود و وكلاي ديگرش در بغداد قرار دهد، وي در زمان حيات نايب دوم، در دربار عباسي نفوذ چشمگيري داشت و از ناحيه برخي مقامات دولتي، كمكهاي مالي به او ميرسيد.
نايب دوم هر از چند گاهي در فرصت‌هاي مناسب ـ با كسب اجازه از امام ـ عملاً «حسين‌بن روح» را به عنوان نايب امام زمان(عج) بعد از خود معرفي مي‌کرد و مردم را به او ارجاع مي‌داد، «ابو جعفر محمد بن علي اسود» نقل مي‌کند: «… من همواره موقوفات را خدمت محمد بن عثمان (نايب دوم) مي‌بردم و او نيز آنها را از من تحويل مي‌گرفت، دو يا سه سال پيش از درگذشت وي، يکي از روزها، باز مقداري از موقوفاتِ جمع شده را به حضورش بردم، اين بار دستور داد، آن را به حسين‌بن روح تحويل دهم … و فرمود: هر آنچه به دست ابوالقاسم برسد، مانند آن است که به دست من رسيده است…»
هنگامي كه نايب دوم «محمدبن عثمان» در بستر بيماري قرار گرفت، در اين هنگام شخصيت‌هاي برجسته تشيع؛ مانند ابوسهل اسماعيل‌بن عليِ نوبختي و چند نفر ديگر به عيادت او رفتند، در اين جلسه از نايب دوم سؤال شد، او در جواب گفت: «هذا أبو القاسم الحسين بن روح بن أبي بحر النوبختي، القائم مقامي و السفير بينکم و بين صاحب الأمر و الوکيل له و الثقة الأمين. فارجعوا إليه في أمورکم و عوّلوا عليه في مهمّاتکم فبذلک أمرت و قد بلغت».
«ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی جانشین من خواهد بود، او نماینده بقیة الله و رابط بین شما و آن حضرت خواهد بود. او وکیل و مورد اطمینان است و از هر جهتی امین است در کارهایتان به او مراجعه كنيد و در گرفتاری‌هایتان به او اعتماد کنید، من مأمور بودم که این مسئله را به شما ابلاغ کنم که کردم… .»
پس از مدتي، اولين نامه در يكشنبه پنجم شوال 305هجري قمري، از ناحيه مقدس امام عصر(ع) به وي رسيد. در آن نامه چنين نوشته بود «…نعرفه عرفه الله الخير کلّه و رضوانه و أسعده بالتوفيق وقفنا علي کتابه و ثقتنا بما هو عليه و أنّه عندنا بالمنزلة و المحلّ اللّذين يسرّانه زاد الله في إحسانه إليه إنّه وليّ قدير و الحمد لله لا شريک له و صلي الله علي رسوله محمّد و آله و سلّم تسليماً کثيراً…».
«ما او (حسين بن روح) را مي‌شناسيم، خداوند تمام خوبي‌ها و خوشنودي‌هاي خويش را به وي بشناساند و او را با عنايت خود خرسند گرداند، از نامه او آگاه شديم و در مسؤوليت محوله به وي اطمينان داريم، او در نزد ما داراي مقامي است که موجب شادي وي خواهد شد، خداوند احسان خود را نسبت به وي زياد گرداند…»
همچنين «حسين‌بن روح» داراي برتري‌هاي فراواني بود، مهم‌ترین صفت وي رازداری بود؛ به طوری که «ابوسهل نوبختی» درباره او گفته است: «ابوالقاسم، اگر امام را زیر دامن خود پنهان داشته باشد و بدنش را با قیچی قطعه قطعه کنند تا او را نشان دهد، هرگز چنین نخواهد کرد.»
«حسین‌بن روح» همچنين با وجود این که خلفا را غاصب حکومتی می‌دانست که صاحبان اصلی آن، یعنی ائمه (ع) را با زهر یا شمشیر کشته بودند، سیاست تقیه را دنبال می‌کرد، وی حتی در جلسه مناظره، با پیش گرفتن تقیه در مقابل اهل سنت، توانست خود را از معرض ظن نجات دهد، در اين جلسه مناظره يكي از دوستانش با جواب او، خنده‌اش گرفته بود، پنهانی سرزنش كرد، دوستش در جواب گفت: «شنیدن این سخن از نماینده امام تعجب‌آور است و موجب خنده می‌شود»، حسین بن روح او را تهدید کرد که اگر بار دیگر این سخن را بگوید با او قطع رابطه خواهد کرد.
سرانجام «حسین‌بن روح نوبختی»، در ۱۸ شعبان سال ۳۲۶ هجری قمری از دنیا رفت، قبر این شخصیت بزرگوار در محله نوبختیه در بازار عطاران یا شورجه بغداد قرار دارد.
فارس
