چنان‌چه زنان در تمامی صحنه‌های اجتماعی، نقش خود را به خوبی ایفا نمایند، بنیان‌های اجتماعی تقویت می‌گردد و توطئه‌های استکبار برای سلطه بر جهان اسلام خنثی می‌شود و زمینه‌های ظهور فراهم می‌گردد.
بخش اول
چکیده
همه انسان‌ها در برابر امام عصرِ خود مسئول هستند و برای زمینه‌سازی ظهور آن حضرت وظایفی را بر عهده دارند. زنان علاوه بر نقش عمومی که همة انسان‌ها عهده‌دار هستند، می‌توانند در مواردی به طور خاص ایفای نقش نموده و زمینه‌های ظهور را فراهم نمایند و این مسئله، اهمیت نقش زنان را در زمینه‌سازی ظهور روشن می‌نماید. برای دست‌یابی به این مهم، شناخت جایگاه زن در ابعاد مختلف لازم است تا بتوان در پرتو آن به چگونگی تأثیرگذاری زن در ابعاد گوناگون پرداخت.
در این نوشتار برای پاسخ‌گویی به کیفیت نقش زنان در زمینه‌سازی ظهور، ضمن استفاده از کتاب‌های روایی و تحلیلی، برای استفادة بهتر از نظرات موجود، با مراجعه به سایت‌های اینترنتی مرتبط با مهدویت و جست‌وجو در مقالات، فصلنامه‌ها و … سعی شده است تا ارائه مطالب به صورت توصیفی ـ تحلیلی از پویایی هر چه بیشتر برخوردار گردد.
واژه‌های کلیدی: زمینه‌سازی، ظهور، اجتماع، فرهنگ، سیاست، اقتصاد.
مقدمه
در دوران غیبت و پنهان زیستی امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف باورمندان مهدویّت دارای رسالت و مسئولیت خطیری می‌باشند. منتظران واقعی و راستین در جامعه منتظران جهت نیل به جامعه ایده‌آل مهدوی از پای ننشسته و با تلاش و کوشش مضاعف و با ارائه برنامه و راهکارهای تبلیغی، زمینه شوق و علاقه مردم را جهت درک ظهور و آمدن حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دوچندان می‌کنند.
منتظران واقعی با اجرای دو مسئولیت در جامعه زمینة تحقق ظهور را تسهیل می‌نمایند، نخستین مسئولیت که شاید مهمترین نیز باشد همان خوداندیشی و خودسازی است؛ یعنی منتظِر واقعی قبل از آن‌که به فکر دیگران باشد (دگراندیشی داشته باشد) باید با احیای شاخصه های مهدی پسند و مزین شدن به خصال نیک و اخلاق اسلامی خود را در زمره یاران واقعی امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف قرار دهد. دومین مسئولیت بعد از خوداندیشی، دگراندیشی می‌باشد.
در این مسئولیت، منتظِر واقعی با تبلیغ و اشاعه فرهنگ ناب مهدوی در میان منتظران، عشق و علاقه آنان را نسبت به امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و ظهور او بر می‌انگیزاند و مردم را نسبت به آمدن حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و تشکیل حکومت جهانی تشنه و مشتاق می‌نماید.
در این میان نقش زنان ـ که جمعیت انبوهی از مردم را تشکیل می‌دهند ـ نقش خطیر و مهمی است؛ زیرا قلمرو و نفوذ زنان در جامعه و ابعاد مختلف آن، دارای گستره وسیعی می‌باشد؛ یعنی علاوه بر جامعه، در خانواده و مدرسه و… جهت تربیت نسل منتظِر و پرورش یاران خاص حضرت، نقش بی‌نظیر و بی‌بدیلی را بر عهده دارند. از این رو زنان منتظِر به خاطر جایگاه مهم اجتماعی، و خانوادگی در صورت انجام صحیح مسئولیت، منتظران و جامعه منتظران را به سوی جامعه ایده‌آل مهدوی سوق خواهند داد.
زمینه‌سازی: مقدمه چینی، آماده ساختن استعداد و تهیه مقدمات برای منظوری را زمینه‌سازی گویند[1]. ظهور در لغت: آشکار شدن چیز پنهان[2]، پدیدار شدن و هویدایی را گویند[3]. ظهور در مباحث مهدویت به معنای ظاهر شدن حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف پس از زیستن طولانی، جهت برپایی حکومت عدل جهانی است. نکته مهم در ظهور، مسبوق بودن آن به غیبت است.[4] نقش: کنایه از طرح تازه افکندن و صورت نو ظاهر ساختن می‌باشد.[5]
اجتماع در لغت: کاری که به اجتماع و به همگان بستگی داشته باشد، آن‌چه مربوط به گروهی که با هم زندگی می‌کنند، باشد[6]. اجتماع در اصطلاح، «در گسترده‌ترین معنا، آن‌گونه که در مورد انسان‌ها به کار برده می‌شود، هر نوع رفتار یا نگرشی است که از طریق تجربة حال یا گذشته از رفتار سایر مردم (مستقیم یا نامستقیم) تأثیر پذیرفته باشد، یا اشاره به رفتاری است که به سوی مردم جهت‌گیری شده باشد.[7] فرهنگی در لغت: به چیزی گفته می‌شود که منسوب به فرهنگ باشد و فرهنگ به معنای دانش، علم، معرفت و یا مجموعة آداب و رسوم گفته می‌شود[8] .
فرهنگ در اصطلاح، «شامل الگوهایی است؛ آشکار و نا آشکار از رفتار و برای رفتار که به واسطة نمادها حاصل می‌شود و انتقال می‌یابد؛ نمادهایی که دست‌آوردهای متمایز گروه‌های انسانی و از جمله تجسم‌های آنها را در کار ساخت تشکیل می‌دهند. هستة اصلی فرهنگ، شامل عقاید سنتی و به خصوص ارزش‌های وابسته به آنهاست».[9]
سیاسی در لغت: «منسوب به سیاست؛ و سیاست، حکم راندن به رعیت و اداره کرن امور مملکت و حکومت کردن را گویند».[10] سیاست در اصطلاح، «یک برنامة پیش اندیشید‌نی برای هدف‌ها و طرز عمل‌هاست. فرایند سیاست، عبارت است از ضابطه‌مندی، اعلام و به کار بستن تقاضاها و چشم‌داشت‌ها».[11] اقتصادی در لغت: «منسوب به اقتصاد»[12] را گویند.
اقتصاد در اصطلاح، این‌گونه تعریف شده است: «علم اقتصاد، رفتار انسان را در ارتباط با وسایل کمیاب که موارد استعمال گوناگون دارند، به اهداف معین، هم‌چون حداکثر کردن درآمد، مطالعه می‌کند و این مطالعه معمولاً با به کارگیری داده‌های قیمت درمقایسه، انجام می‌شود. اما انتخاب میان اهداف معین معمولاً مستلزم انتخاب میان ارزش‌ها و سیاست‌های اجتماعی است».[13]
1. دیدگاه‌ها در مورد زمینه‌سازی
در روایات اسلامی، مطالب بسیاری درمورد انتظار و فرج آمده و به منزلة بهترین اعمال معرفی گردیده است. رسول گرامی اسلام صل الله علیه و آله و سلم می‌فرماید: بهترین اعمال امت من، انتظار فرج (گشایش) خداوند عزوجل است. [14] هم‌چنین فرموده‌اند: بهترین عبادت، انتظار فرج است. [15] برداشت‌های متفاوت از مفهوم انتظار، موجب گردیده تا نظرات متفاوت و متضاد رخ بنماید و بر اساس این برداشت‌ها، تکالیف متفاوتی ارائه شود. برای روشن‌شدن وظیفة شیعیان و منتظران واقعی حضرت، بررسی نظریات و دیدگاه‌ها و در نهایت روش صحیح آن ضروری به نظر می‌رسد.
1 ـ 1. زمینه‌سازی منفی
عده‌ای انتظار فرج را به این معنا دانسته‌اند که جامعه بایستی به حال خود رها شود و نباید به فساد آن توجهی نشان داد تا زمینة ظهور ـ که دنیایی پر از ظلم و فساد است ـ فراهم آید. عده‌ای فراتر از این عقیده معتقدند نه تنها نباید جلوی فساد و گناهان را گرفت، بلکه بایستی به آنها دامن زد تا هر چه بیشتر زمینة ظهور حضرت عجل الله تعالی فرجه الشریف فراهم آید.[16] این انتظار همواره مورد مذمّت و سرزنش قرار گرفته است؛ چرا که منجر به تعطیل شدن حدود و مقررات اسلامی گشته و با موازین اسلامی و قرآنی سازگاری ندارد.[17]
2 ـ 1. عدم زمینه‌سازی
برخی با تمسک به بعضی روایات، مانند «هر علم و پرچمی قبل از ظهور قائم، باطل است»، هرگونه زمینه‌سازی و تشکیل حکومت را باطل و بر خلاف اسلام می‌دانند و آن را در راستای بسته شدن باب مهدویت برشمرده‌اند. از این جمله می‌توان به انجمن حجتیه اشاره نمود که به وسیلة شیخ محمود ذاکر زادة تولایی، معروف به شیخ محمود حلبی (1279 ـ 1376ه ـ .ش) تأسیس شد و پس از انقلاب اسلامی نیز به دلیل تضاد افکار آنان با انقلاب اسلامی، نه تنها با آن همکاری نکردند، بلکه در مواردی با آن مقابله نیز می‌کردند.
این گروه در پی سخنرانی حضرت امام خمینی قدس سره مبنی بر مذمت کسانی‌که معتقد به زیاد شدن فساد برای ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بودند طبق بیانیه‌ای به طور رسمی انحلال خود را اعلام کرد.[18] این گروه هیچ مسئولیتی را متوجه مردم نمی‌دانند، بلکه تنها، دعا را برای ظهور حجت، لازم می‌دانند.
3 ـ 1. زمینه‌سازی مثبت
«زمینه‌سازی مثبت» را باید در معنای «انتظار سازنده» جست‌وجو نمود. انتظار سازنده، همان انتظار راستینی است که به عنوان «با فضیلت‌ترین عبادت» یاد شده است[19]. در طول یازده سده غیبت کبری امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف درخشان‌ترین چهره‌ای که به این «انتظار سازنده و زمینه‌سازی مثبت» جلوة خاص بخشیده است، حضرت امام خمینی قدس سره ربوده که با طرح اندیشة حکومت اسلامی در عصر غیبت، به «انتظار»، معنا و مفهوم تازه‌ای بخشید.
ایشان ضمن مقابله با دیدگاه‌هایی که انتظار را «تن دادن به وضع موجود» می‌دانستند، فرمودند: انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است و ما باید کوشش کنیم تا قدرت اسلام در عالم تحقق پیدا کند و مقدمات ظهور، ان‌شاءا… تهیه شود.[20] هم‌چنین ایشان معتقد بودند، با گسترش اسلام راستین در جهان و مبارزه با جهان‌خواران، باید زمینة ظهور منجی موعود را فراهم نمود.[21]
مهمترین تفاوت بین مکاتب دینی و غیردینی، امید به آینده‌ای روشن است که در افراد، ایجاد انگیزة تحرک می‌نماید. تجلی این امید در مکتب تشیع در ظهور منجی موعود، مهدی صاحب‌الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بوده و تحرک به سوی آن در «انتظار سازنده» نهفته است.
بنابراین، انتظار به معنای «فراهم آوردن زمینه‌های ظهور، ظلم‌ستیزی به مقدار توان و آمادگی برای ظهور حضرت»[22] می‌باشد، این زمینه‌سازی به مثابه ضرورت اسلام و قرآن مطرح، و وظیفة تمام مسلمین می‌باشد. دلایل عقلی و نقلی، ما را به این صحیح رهنمون می‌سازد؛ زیرا مسلمانی که خود را پای‌بند احکام اسلام می‌داند، اجازه نمی‌دهد هیچ یک از آیات و روایاتی که دربارة امر به معروف و نهی از منکر، حدود و دیات، جهاد، کمک به محرومان، چگونگی برخورد با ظلم و عدم تسلیم در برابر ستم و … می‌باشند، تعطیل و عمل نشود[23].
2. زمینه‌سازی و جایگاه زنان
زمینه‌سازی و آمادگی برای ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در روایات، بیان‌گر اهمیت نقش مردان و زنان مؤمن است. رسول خدا می‌فرماید:[24] «گروهی از مردمِ مشرق، بیرون آمده برای ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف زمینه‌سازی می‌کنند، یعنی سلطنت ایشان را فراهم می‌سازند».[25] به گواه دیگر روایات، ایرانیان نقش بزرگی در زمینه‌سازی ظهور حضرت دارند و این روایات، ضمن بشارت، هشداری به وظیفة سنگین ایران اسلامی نیز می‌باشد.
زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، منتظران راستینی هستند که در انتظار حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف روز شماری می‌کنند و در این زمینه، جنسیت معنایی ندارد؛ تنها تفاوت، به چگونگی کارآیی هر یک از مردان و زنان برمی‌گردد. در نظام اسلامی، زن و مرد از نظر حقیقت وجودی یکسان هستند و ملاک برتری انسان‌ها در تقواست.[26] چنان‌که خداوند می‌فرماید: «گرامی‌ترین شما نزد خدا با تقواترین شماست»[27] و معیار پاداش انسان‌ها بر اساس عمل صالح است و تفاوتی بین زن و مرد نمی‌باشد.
هم‌چنین در جای دیگری می‌فرماید: «و هر کس کار شایسته کند ـ چه مرد باشد یا زن ـ در حالی که ایمان داشته باشد، در نتیجة آن داخل بهشت می‌شود».[28] صرف‌نظر از حقیقت وجودی انسان‌ها، نمی‌توان تفاوت‌های ظاهری و جسمی و روانی مرد و زن را نادیده گرفت. هر یک طبق نظام خلقت، دارای جایگاه ویژه‌ای می‌باشند؛ بنابراین قراردادن هر یک در جایگاه صحیح خود موجب رشد و شکوفایی آنها می‌گردد.
آشنایی با وظایف منتظران واقعی و عمل به آنها در سطح افراد و جامعه، موجب اصلاح جامعه می‌گردد و مقدمات ظهور را مهیا می‌سازد و آگاهی لازم را در پیروان و یاران راستین او فراهم می‌آورد. بنابراین وظیفة هر مسلمان مدعی، حمایت ولایت است که با وظایف خود آشنا گردد و درصدد عمل به آنها برآید.
1 ـ 2. نقش زنان در تاریخ زندگی امام
مواردی که برای فرد منتظر برشمرده می‌شود، برای زن و مرد یکسان است. ولی آن‌جا که بحث چگونگی زمینه‌سازی پیش می‌آید، زنان در زیر ساخت‌ها قرار می‌گیرند. امام خمینی رحمه الله علیه دربارة زنان می‌فرمایند: «زن، مربی جامعه است. از دامن زن انسان پیدا می‌شود. مرحلة اول مرد و زن صحیح، از دامن زن است. مربی انسان‌ها، زن است».[29] نقش زیربنایی زن در تولد و رشد صاحب‌الامر عجل الله تعالی فرجه الشریف، مشهود است که از هنگام تکوین و تولد ایشان آغاز، و سپس با طی مراحل رشد، زمینه‌های امامت ایشان فراهم می‌گردد.
آمادگی نرجس خاتون برای همسری با امام حسن عسکری علیه السلام از آن جمله است که با تحمل سختی‌ها همراه بود. در حالی که نرجس خاتون در قصر پدر به عنوان ملکه، امکانات بسیاری در اختیار داشت. ولی دل‌بستگی او به امام حسن عسکری علیه السلام ـ که قطعاً از صفای دل او نشأت می‌گرفت ـ موجب شد تا رنج اسارت را بپذیرد و با حفاظت و صیانت از حریم خود به وصال یار برسد[30].
مرحلة دیگر زمینه‌سازی را می‌توان در پرورش نرجس خاتون نزد عمه بزرگوار[31]امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف جست‌وجو نمود؛ هنگامی که برای تعلیم آداب اسلامی از محضر آن بزرگوار استفاده می‌نمود؛ چرا که تکوین و رشد امام، علاوه بر صلب شامخ، نیازمند رحم پاک می‌باشد. و اینها بیان‌گر نقش اساسی زنان در زمینه‌سازی و مقدمات پیش از تکوین، هنگام حمل و سپس به دنیا آمدن امام می‌باشد که دور از چشم همگان، جز عده‌ای خواص صورت پذیرفت.
با آغاز امامت امام در دوران غیبت صغری نیز مردم با مراجعه به مادر امام حسن عسکری علیه السلام که معروف به جده بود، به حل مشکلات خود می‌پرداختند و این مسئله، حضور زنان در زمینه‌های اجرایی را گوشزد می‌نماید.[32] بنابراین زنان قبل و بعد از غیبت امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف در عرصه‌های مختلف برای حضرت زمینه‌سازی می‌کردند و هم‌چنان این سیره ادامه دارد.
3. محدودة زمینه‌سازی فردی
مؤمنین حقیقی کسانی هستند که ایمان آنها با عمل صالح پیوند خورده است. نمایان‌گر این مهم، بیان آیاتی است که در آنها حدود 49 بار عبارت (الذین آمنوا ) و (عملوا الصالحات ) در قرآن کریم، همراه هم آمده است. البته ایمان و عمل صالح بدون ولایت ائمه علیهم السلام و بیزاری از دشمنان آنها محقق نخواهد شد.
ابوبصیر بیان می‌کند: امام صادق علیه السلام روزی فرمود: آیا به شما در مورد چیزی خبر ندهم که خداوند عزوجل عملی از بندگان را بدون آن قبول نمی‌کند؟ گفتم: آری، فرمود: شهادت به این‌که جز خدای یگانه خدایی نیست و این‌که محمد صل الله علیه و آله و سلم بندة او و رسول اوست و اقرار بدآن‌چه خدا به آن امر نموده است و ولایت و دوستی ما و برائت و بیزاری از دشمنان ما، یعنی خصوص ما ائمه علیهم السلام و تسلیم ایشان شدن و ورع اجتهاد و طمأنینه و تلاش و انتظار قائم را داشتن.[33] 1. حیطة شناخت که تجلی‌گاه بینش انسان‌ها می‌باشد؛ 2. حیطه عاطفه که گرایشات انسانی را جهت می‌بخشد؛ 3. حیطة رفتار که اعمال و کردار آدمی را شکل می‌دهد.
1 ـ 3. حیطة شناخت
اگر انسان خود را شناخت، به معرفت پروردگار نائل خواهد آمد و از جمله ویژگی‌های زمینه‌سازان ظهور، شناخت حقیقی خداوند متعال است. حضرت علی علیه السلام در این باره فرموده‌اند: «مردان مؤمنی که خدا را در کمال شایستگی شناخته‌اند و ایشان، یاوران مهدی در آخرالزمان‌اند.» [34]
پس از شناخت خدای متعال، شناخت حجت و امام او در روی زمین برای هدایت انسان‌ها از مهمترین وظایف مؤمنان محسوب می‌شود؛ چرا که «هر کس امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است».[35]
شناخت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف به سبب ویژگی‌های خاصی هم‌چون ولادت پنهان، زیست پنهان، امتحانات سخت و دشوار و … از اهمیتی دو چندان برخوردار است.[36] کسی که خود را مهیای ظهور حضرت می‌سازد درمرحلة اول با شناخت صحیح، انگیزة لازم ایمان و عمل صالح را به دست می‌آورد و این شناخت، زمینه‌ساز اقدامات بعدی در زمینة گرایشات و کردار فردی است.
کسب معرفت صحیح به دریافت عقلی افراد باز می‌گردد. البته باید توجه داشت مراد از عقل در این موارد، عقل اجتماعی و درکارهای اجرایی نیست که معمولاً برترین آن به مردان نسبت داده می‌شود؛ بلکه مراد، عقلی است که با آن به کسب کمالات پرداخته می‌شود و در این زمینه، مردان و زنان تفاوتی ندارند.[37]
بنابراین کسی که به شناخت و معرفت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ره نیابد، نشان‌گر آن است که خدای خود را نشناخته است و کسی که خدای خود را نشناسد، از دین گمراه گردیده است.[38] برای درک معرفت صحیح باید از خدای متعال کمک و یاری خواست[39] و چنان که خواهیم گفت ره یافتن زنان در این زمینه از طریق عاطفه و احساسات هموارتر است.
2 ـ 3. حیطة عاطفه
دوستی و محبت از شناخت ناشی می‌شود و شناخت صحیح خدا و ائمه معصومین علیهم السلام ایجاد محبت و مودت می‌نماید. امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «هر چیزی پایه و اساسی دارد و اساس محبت و دوستی ما شناخت اهل‌بیت است».[40] بنابراین، محبت نشانة ایمان کامل است. هم چنین امام صادق علیه السلام در مورد قول خداوند متعال که می‌فرماید: (و من یطع الله و رسوله ) فرمودند: در مورد ولایت علی علیه السلام و ائمه بعد از ایشان است که پس از آن خداوند فرمود: (فقد فاز فوزاً عظیماً ).[41]
ولایت به معنای قبول امامت و سرپرستی ائمه علیهم السلام است و وظیفة منتظران نسبت به امام غایب، احترام خالصانه به آن حضرت است که با شنیدن لقب قائم، به احترام آن حضرت بلند شوند[42] و آمادگی خود را برای همراهی حضرت اعلام نمایند. ایجاد ارتباط عاطفی با امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف در زنان بسی آسان‌تر از مردان می‌باشد؛ چرا که زنان در بخش دل و قلب و گرایش و جذبه موفق‌تر از مردان‌اند[43] و انعطاف‌پذیری زنان در این رابطه بیشتر از مردان است.
لذا پس از شناخت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بهتر و راحت‌تر می‌توانند با او ارتباط روحی برقرار سازند و شاید به همین دلیل مدعیان دروغین ارتباط با امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از این حربة عاطفی در زنان سوء استفاده می‌کنند که برای مبارزه با این سوء استفاده‌ها باید کیفیت شناخت و ارتباط صحیح با امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را در جامعه ترویج نمود.
عشق ورزیدن به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف تنها در ارتباط با آن حضرت خلاصه نمی‌شود؛ بلکه وجود هر کس که سرشار از عشق امامت و ولایت است، خود را سرا پا مهیای خدمت‌گزاری برای حضرت می‌نماید و در زمان غیبت نیز خدمت به یاران حضرت را سر لوحة کارهای خود قرار می‌دهد.[44] زنان به دلیل ظرافت و گرایش قلبی، دارای انعطاف بیشتر و یا حداقل همسان با مردان در جنبة ذکر می‌باشند[45] و این ذکر است که موجب تذکر و معرفت الهی می‌گردد.
در جامعة اسلامی، کارهای اجرایی خانواده بر عهدة مرد نهاده شده، اما اساس خانواده که بر مهر و محبت بنا شده است بر محوریت زن می‌چرخد. اگر زنان جامعة اسلامی، مهر و محبت خدایی را در خانه پیاده نمایند، اساس جامعة اسلامی نیز بر پایة محبت خدا و امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف شکل می‌گیرد.
متمرکز نمودن گرایشات به سوی هدف متعالی خدمت‌گزاری به امام و یاران آن حضرت، موجب تمرکز افکار و نیروهای آدمی می‌شود و موجب وحدت شخصیت می‌گردد.[46] همین امر موجب می‌شود تا یاران حضرت، افرادی محکم و استوار گردند و براساس آن چه در روایات آمده؛ «قلب‌های ایشان هم‌چون پاره‌های آهن است».[47] این دل‌ها در مقابل دشمنان، سخت و محکم است، ولی برای دوستان پر از محبت و مودّت می‌باشد. این همان خصوصیتی است که برای یاران پیامبر اعظم صل الله علیه و آله و سلم بر شمرده شده است: (محمد رسول‌الله و الذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم ).[48]
در دیگر روایات، فضیلت و برتری یاران قائم بر اهل هر زمانی بیان گردیده است. امام سجاد علیه السلام در این باره فرموده‌اند: «غیبت دوازدهمین ولی خدا از اوصیاء رسول‌الله صل الله علیه و آله و سلم و ائمه بعدش ادامه پیدا می‌کند. ای اباخالد، همانا اهل زمان غیبت امام، به امامت امام غایب معتقد می‌باشند و در انتظار ظهورش به سر می‌برند؛ ایشان با فضیلت‌ترین اهل هر زمانی هستند؛ زیرا خداوند متعال به ایشان عقل و فهم و معرفتی عطا کرده که غیبت، نزد ایشان هم‌چون، مشاهده است».[49]
3 ـ 3. حیطة رفتار
رفتار انسان، نمایان‌گر افکار و عقاید او است. یکی از وظایف مهم منتظران، خودسازی و مراقبت بر رفتار خویشتن است تا در پی آن دیگران و جامعه نیز به رفتار صحیح متمایل شوند. رفتار صحیح، نتیجه گرایشات درست، و گرایش‌های صواب در سایة اعتقاد نامناسب ایجاد می‌شود. امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «شما صالح نمی‌شوید تا معرفت پیدا نکنید و معرفت پیدا نمی‌کنید تا باور و اعتراف نداشته باشید و باور و اعتراف نخواهید داشت تا تسلیم نشوید».[50]
رفتار و کرداری از مؤمن منتظر قابل پذیرش است که با قوانین اسلام مطابق باشد. به عبارت دیگر، انسان مؤمن، خود را تسلیم اوامر الهی می‌نماید و احکام و دستورات الهی را در حد فهم و درک خود به اجرا در می‌آورد و در مواردی نیز که برای او درک‌پذیر نیست، گردن می‌نهد و سرا پا تسلیم اوامر الهی می‌شود.
البته این بدان معنا نیست که تفکر، تعقل و تدبر را کنار گذارد و چشم و گوش بسته هر فرمانی را بپذیرد؛ بلکه باید نسبت به آن‌چه وظیفة او است، آشنا گردد و با استفاده از ابزار عقل و فهم، درصدد دست‌یابی به احکام اسلام برآید و چنآن‌چه در مواردی نسبت به صدور حکمی جزم پیدا نمود، ولی به حکمت آن دست پیدا نکرد، خود را تسلیم اوامر الهی نماید و به دلیل عقل گریزی برخی مسائل به مقابله با آنها نپردازد.
امام سجاد علیه السلام، منتظران عصر غیبت را با این صفت می‌ستاید که خداوند متعال به ایشان عقل و فهم و معرفت فراوان عطا کرده است.[51]یکی از عوامل خودسازی، حفظ خویشتن از انجام محرمات الهی است، این فرمایش گوهربار حضرت علی علیه السلام است که می‌فرماید: «دوری کردن از بدی‌ها بهتر از انجام خوبی‌هاست».[52]
یکی از خطرات جدی که مسلمانان عصر غیبت را تهدید می‌کند، واقع شدن در فتنه‌ها و آزمایشاتی است که امکان دارد دین آنها را تباه و خراب نماید. امام صادق علیه السلام این خطر را چنین گوشزد می‌فرمایند: «در آینده مبتلا به شبهه‌ای می‌شوید، بدون وجود نشانه و پرچمی که دیده شود و حضور امامی که هدایت کند، از این وضعیت نجات نمی‌یابد، جز کسی که دعای غریق بخواند». عبدالله بن سنان از آن حضرت سؤال می‌کند، امام می‌فرماید: «یا الله، یا رحیم، یا مقلب القلوب، ثبت قلبی علی دینک».[53]
زمان غیبت دارای شرایط حساس و خطرناکی است که در صورت غفلت، اهل ایمان در مهلکات آن واقع می‌شوند و بدون توجه، ایمان از قلب‌های آنها خارج می‌شود. بنابراین مؤمنین باید با تمسک به دین خود لحظه‌ای از یاد خدا و امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف غافل نشوند.
دین‌داری و اعتقاد صحیح به غیبت و امامت، کار دشواری است که فقط از افراد اهل یقین و با استقامت ساخته است.[54] بهترین راه مقابله، تقویت مبانی اعتقادی و در پرتو آن ایجاد معرفت و محبت حقیقی اهل‌بیت علیهم السلام در دل مردم برای گسترش عمل به احکام اسلامی است.
زنان در این رابطه دارای نقش اساسی هستند و می‌توانند با اقدامی اساسی در این زمینه به کسب معارف اسلامی و الهی بپردازند و آنها را در مورد خود و سپس با تأثیرگذاری درخانواده پیاده نمایند؛ چرا که نقش فردی زن در خانواده بسیار مؤثر می‌باشد و با اصلاح خانواده‌ها، جامعه اسلامی نیز به رشد و تعالی مطلوب خواهد رسید ومنتظران واقعی امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف رشد خواهند نمود.
انسان دین‌دار در پرتو دین در برابرتحریف‌ها و شبهه افکنی‌ها، عملکرد دینی خود را رها نمی‌کند و با صبر و شکیبایی، دین خود را حفظ می‌نماید و با ذکر خدا و ائمه علیهم السلام سعی در حفظ خود و دیگران می‌نماید. بنابراین یک فرد منتظر، ضمن اصلاح خود، به اخلاق نیک اسلامی مزیّن می‌شود و با عمل به وظایف فردی خویش، احکام و دستورات قرآن را به کار می‌بندد[55] وظایفی که فرد نسبت به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف به عهده دارد، در کتاب مکیال المکارم تحت 80 عنوان بیان گردیده است.[56]
در عصر حاضر، احیای علوم اهل‌بیت علیهم السلام توسط زنان در خانه‌ها، بسیار آسان گردیده است. در مرحلة اول، استفاده از کتاب‌های احکام مراجع تقلید برای عمل کردن به احکام و سایر کتاب‌های اسلامی با هدف ارتقای سطح علمی و در مرحله بعد، استفاده از رسانه‌های ارتباط جمعی، به راحتی امکان‌پذیر است.
منابع
[1] . علی‌اکبر دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژة مورد نظر.
[2] . خلیل‌بن احمد فراهیدی، العین، ذیل واژه مورد نظر؛ محمدبن مکرم ابن منظور،لسان العرب، ذیل واژه مورد نظر.
[3] . علی‌اکبر دهخدا، پیشین، ذیل مورد نظر.
[4] . خدامراد سلیمیان، فرهنگنامة مهدویت (بنیاد فرهنگی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، 1383)، چ اول، ، ص267.
[5] . علی‌اکبر دهخدا، پیشین، ذیل واژة مورد نظر.
[6] . محمد معین، فرهنگ فارسی، (تهران: انتشارات امیرکبیر، 1379) 6جلدی، ذیل واژه مورد نظر.
[7] . جولیوس گولد، دیلیام کولب، فرهنگ علوم اجتماعی، (تهران: مازیار، 1376) چاپ گلشن، اول، ص29.
[8] . محمد معین، پیشین، ذیل واژه مورد نظر.
[9] . گولد و کولب، پیشین، ص 630 ـ 631.
[10] . معین، پیشین، ذیل واژه مورد نظر.
[11] . گولد و کولب، پیشین، ص630 ـ 631.
[12] . معین، پیشین، ذیل واژه مورد نظر.
[13] . گولد و کولب، پیشین، ص 529.
[14] . افضل اعمال امتی انتظار فرج الله عزوجل، معین، پیشین، ذیل واژه مورد نظر.
[15] . افضل العبادة انتظار الفرج،گولد و کولب، پیشین، ص29.
[16] . محمد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، 10 جلدی، نشر و چاپ مکتب العلوم الاسلامی، چ سوم، 1372، ج1، ص 285. (به نقل از بحارالأنوار، ج52، ص122).
[17] . همان (به نقل از بحار، ج52، ص125).
[18] . برگرفته از صحیفه نور، ج21، ص14-13.
[19] . سلیمیان، پیشین، ص60.
[20] . صحیفة نور، ج7، ص255.
[21] . سلیمیان، پیشین، ص 65ـ 52.
[22] . مرتضی مطهری، قیام و انقلاب مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریفة، انتشارات صدرا، چ12، 1371، ص 61.
[23] . ابراهیم شفیعی سروستانی، نقش انتظار در پویایی جامعه، ماهنامه موعود، پیش‌شماره2.
[24] . ابراهیم شفیعی سروستانی، معرفت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و تکلیف منتظران، ص 176ـ 180، با تلخیص.
[25] . قال رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم : یخرج اناس من المشرق فیوطئون للمهدی یعنی سلطانه.
[26] . محمدی ری‌شهری، پیشین، ج1، ص 284، (به نقل از بحار، ج52، ص 122).
[27] . (ان اکرمکم عندالله اتقیکم ).
[28] . (مَنْ عَمِلَ سَیِّئَةً فَلَا یُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ ).
[29] . صحیفه نور، ج7، ص339.
[30] . همان، اقتباس، ص53 ـ 52.
[31] . علی بن عیسی، اربلی، کشف الغمه، ج2، تبریز، 1381ق، ص 477.
[32] . محمد جواد طبسی، زنان در حکومت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف، ص14.
[33] . سیدضیاء مرتضوی، امام خمینی و الگوهای دین شناختی در مسایل زنان، نشر و چاپ دفتر تبلیغات اسلامی، چ اول، 1378، ص 156 (به نقل از صحیفه نور، ج6، ص185).
[34] . رجال مؤمنون عرفوا الله حق معرفته و هم انصار المهدی فی آخر الزمان؛ محمدبن علی شیخ صدوق، کمال الدین، ج2، ص423ـ 417؛ محمدبن جریر طبری،دلایل الامامه؛ ص 267ـ 263؛ شیخ طوسی، الغیبه، ص214ـ 208؛ محمدبن حسن فتال نیشابوری، روضه الواعظین، ج1، ص 252 و علی بن عبدالکریم نیلی نجفی،منتخب الانوار المضیئه، ص 60ـ 53.
[35] . شیخ صدوق، همان، ج2، ص 430ـ 424؛ طبری، همان، ص 269ـ 268؛ شیخ طوسی، همان، ص 240ـ 238؛ فتال نیشابوری، همان، ج2، ص260ـ 256؛ نیلی نجفی، همان، ص 64ـ 60.
[36] . پایگاه اطلاع‌رسانی معارف، ص 252. maaref.site.com
[37] . نجم‌الدین طبسی، چشم‌اندازی به حکومت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، ص 159 به نقل از فردوس الاخیار، ج3، ص449.
[38] . عن ابی بصیر عن ابی عبدالله علیه السلام، إنه قال ذات یوم ألا اخبرکم بما لا یقبل الله عزوجل من العباد عملاً الا به فقلت: بلی، فقال: شهادة ان لا له الا الله، ان محمداً عبده و رسوله و الاقرار بما امر الله و الولایة لنا و البرائه من اعدائنا یعنی ائمه [الائمه] و التسلیم لهم و الورع و الاجتهاد و الطمأنینه و الانتظار للقائم»، محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج52، ص140، ح5.
[39] . صادق سهرابی، «با انتظار در خیمه‌اش در آییم»، فصلنامه انتظار، ج5، ص 198.
[40] . «وکل شیئ اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البیت»، محمد کلینی، کافی، دارالکتب الاسلامیه، ج2، ص46، ح2.
[41] . محمد کلینی، اصول کافی، ج1، ص414، ح8.
[42] . سلیمیان، پیشین، ص210.
[43] . همان مدرک، ص210.
[44] . همان مدرک، ص212.
[45] . صدوق، خصال، ج2، ص541.
[46] . ماهنامه موعود، شماره 38، ص25.
[47] . صدوق، پیشین، ج2، ص541.
[48] . فتح، آیه29.
[49] . مجلسی، پیشین، ج52، ص122.
[50] . «انکم لا تکونون صالحین حتی تعرفوا و لا تعرفون حتی تصدّقوا و لا تصدّقون حتی تسلموا»، کلینی، پیشین، ج1، ص181، کتاب الحجه.
[51] . مجلسی، پیشین، ج52، ص122، ح4.
[52] . «اجتناب السیئات اولی من اکتساب الحسنات»، عبدالواحد تمیمی آمدی،غررالحکم و دررالکلم، ص185، ح3514.
[53] . شیخ صدوق، پیشین، ج2، ص352، ح50.
[54] . علی سعادت‌پرور، ظهور نور، ترجمه‌ای از کتاب الشموس المضیئه، مترجم سیدمحمدجواد عزیزی، ص103.
[55] . ابراهیم امینی، دادگستر جهان، ص251.
[56] . ر.ک: سیدمحمدتقی موسوی اصفهانی، مکیال المکارم، فوائد دعا برای حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف، مترجم سیدمحمدباقر قزوینی، ص181 ـ ص575.
ریحانه هاشمی
منبع: ماهنامه انتظار موعود – شماره 22
ادامه دارد…….
