درس‌گفتار قرآن كریم روز پانزدهم | سنت امداد الهی

سوره مباركه اسراء آیه ۲۰
كُلًّا نُمِدُّ هٰؤُلاءِ وَهٰؤُلاءِ مِن عَطاءِ رَبِّكَ ۚ وَما كانَ عَطاءُ رَبِّكَ مَحظورًا﴿۲۰﴾
هر یك از این دو گروه را از عطای پروردگارت، بهره و كمك می‌دهیم؛ و عطای پروردگارت هرگز (از كسی) منع نشده است.

هر كسى كه دنبال یك هدفى باشد و نیرویش را به كار بگیرد، خدا كمكش می‌كند. در كار دنیائى هم باشد، خداى متعال كمك می‌كند؛ «كلّا نمدّ هؤلاء و هؤلاء» (۱).‌‌ همان كسانى كه دنبال دنیا هستند، خدا می‌گوید كمكشان می‌كنیم. اگرچه وقتى مصروف دنیا شدند، دیگر از آخرت نصیبى نخواهند داشت. هم آنهائى را كه دنبال آخرتند، كمك می‌كنیم، هم آنهائى را كه دنبال دنیایند. آخرت هم فقط نماز شب و دعا و ذكر و توسل و این‌ها نیست. البته این‌ها هم وسائل است؛ لیكن خدمت به مردم، حضور در آنجائى كه لازم است، این‌ها همه‌اش كارهاى خدایی است.
شما ببینید در صدر اسلام، آن كسانى كه ممدوح واقع شدند – حالا توى فرهنگ ما، بر طبق عقیده‌ى ما – بیش از آنچه كه به خاطر نماز و عبادتشان ممدوح واقع شدند، به خاطر موضعگیرى‌هاى سیاسىشان، اجتماعىشان و مجاهدتشان ممدوح واقع شدند. ما ابى‌ذر را، یا عمار را، یا مقداد را، یا میثم تمار را، یا مالك اش‌تر را كمتر به عبادتشان مدح می‌كنیم. تاریخ، این‌ها را به آن مواضعى می‌شناسد كه این مواضع، تعیین كننده بود؛ حركت كلان جامعه را توانست هدایت كند، شكل بدهد و به پیشرفت این حركت كمك كند. آنهائى هم كه مذمت شدند، همین جور. خیلى از بزرگان كه مورد مذمت قرار گرفتند، به خاطر شرب خمر مذمت نشدند، به خاطر بى‌نمازى مذمت نشدند؛ به خاطر عدم حضور در آنجائى كه حضورشان لازم بود، مذمت شدند. تاریخ، اینجورى ثبت كرده؛ نگاه كنید، ببینید.
پس كار خدا، كار معنوى، كار توحیدى، منحصر نیست در نماز خواندن؛ اگرچه نماز را دست‌كم نباید گرفت. نماز پشتوانه‌ى همه‌ى اینهاست. تلاوت قرآن، تدبر در قرآن، تضرع پیش خداى متعال، خواندن ادعیه‌ى مأثور – صحیفه‌ى سجادیه، دعاى امام حسین، دعاى كمیل، بقیه‌ى این ادعیه‌اى كه هست – این‌ها همه‌اش كمك كننده است؛ روان كننده‌ى حركت موتور وجود انسان است؛ كه اگر چنانچه شما با خدا انس داشتید و میان خودتان و خدا را درست و اصلاح كردید، این كار‌ها را راحت‌تر انجام می‌دهید؛ با رغبت بیشتر، با شوق بیشتر انجام می‌دهید. بنابراین كسى كه می‌خواهد كار خدا را بكند، خداى متعال كمكش می‌كند. كسى بخواهد كار دنیا را هم بكند، همین جور. اینهائى كه دنیا، یا مقام دنیا، یا پول دنیا، یا عیش دنیا، لذتهاى جنسى و امثال این‌ها برایشان هدف و غرض و مآل بود – كه حالا در دنیا نمونه‌هایش را زیاد مشاهده می‌كنید – این‌ها هم وقتى كه در راه‌‌ همان هدفِ خودشان تلاش كردند، خدا كمكشان می‌كند. كمك الهى به این است كه وسائل را در اختیارشان می‌گذارد. همت می‌كنند، از این راه می‌روند، هدفشان هم فقط هدف مادى است؛ لذا به آن هدف می‌رسند. البته چون آنجانب اصلى را كه جانب معنوى و الهى و اخروى است، ندیده گرفتند، آنجا ضرر می‌كنند؛ اما در این قسمتى كه هدف گرفتند، پیش می‌روند.(۲)

آنهایى كه امروز در قله‌ى دانشند، همیشه این‌طور نبوده‌اند. همین امریكا كه امروز از لحاظ علمى از همه‌ى مراكز علمى و كشورهاى دنیا جلو‌تر است، صد سال پیش براى ابزارهاى عادى جنگىِ خودش، محتاج انگلیس و فرانسه و ایتالیا بود. تاریخ را بخوانید! در جنگهاى داخلى امریكا – به جنگهاى انفصال معروف است؛ جنگ بین شمال و جنوب امریكا. جنوبى‌ها مى‌خواستند جدا شوند؛ اما شمالی‌ها مى‌جنگیدند و نمى‌گذاشتند كه آن‌ها جدا شوند؛ جنگ چهارساله كه در حدود سالهاى هزار و هشتصد و شصت تقریباً، صد و پنجاه سال پیش اتفاق افتاد – دو طرف موفقیت خودشان را در این مى‌دانستند كه بتوانند مثلاً یك كشتى جنگى یا یك توپِ از فلان نوع را از انگلیس بخرند، از اقیانوس اطلس عبور بدهند و برسانند به این طرف. آن زمان، امكانات نداشتند؛ اما امروز در قله‌ى علمند؛ چون تلاش كردند. تلاش به دین و ایمان و كفر و اسلام، ارتباطى ندارد؛ قرآن این را مى گوید. من بار‌ها این آیه را گفته و خوانده‌ام: «كلاًّ نمدّ هؤلاء و هؤلاء»؛ ما به همه كمك مى كنیم؛ این سنت الهى است. هر كس در راه یك مقصودى تلاش كرد، خداى متعال این سنت را قرار داده است كه این تلاش به نتیجه خواهد رسید.(۳)
یك عدّه، ساده‌لوحانه بعضى از كشورهاى ثروتمند دنیا را مورد نظر قرار مى‌دهند و مى‌گویند این‌ها ثروت دارند، اما دین و اخلاق ندارند؛ ما هم به‌‌ همان راه برویم. خیال مى‌كنند ثروتمند شدن آن‌ها، ناشى از دین نداشتن و اخلاق نداشتن آنهاست! این اشتباه است. هر كشورى اگر ثروتمند و قدرتمند شده است، به خاطر عوامل خاصّ ایجاد قدرت و ثروت است. هر جا تدبیر و كار و تلاش باشد، محصولى خواهد داد؛ این سنّت الهى است. حتّى كسانى هم كه دنبال مادیّات صرفِ بدون معنویت مى‌روند، اگر مدیریّت و تدبیر درستى داشته باشند و تلاش و مجاهدت هم بكنند، البته به آن خواهند رسید.(۴)

شكى نیست كه خداى متعال به حسب عمل ملت‌ها به آن‌ها پاداش و جزا مى‌دهد، كه گاهى آثار آن را ما مى‌فهمیم و گاهى هم متوجه نمى‌شویم. آیات كریمه‌ى قرآن دلالت مى‌كنند كه اگر ملتى عمل صالح انجام داد و مخصوصاً آن را با ایمان و تقوا همراه كرد، زندگى و دنیا و عزت و استقلال او تأمین خواهدشد؛ حتّى اگر با ایمان و تقوا هم همراه نبود، باز هم خداى متعال پاداش خواهد داد؛ «كلّا نمدّ هولاء و هولاء»: هم كسانى كه براى دنیا كار مى‌كنند، و هم افرادى كه براى آخرت تلاش مى‌كنند، خداى متعال همه را جزا خواهد داد.
این‌كه مى‌بینید بعضى از ملت‌ها دین و تقوا هم ندارند، اما از زندگى مادّى و على‌الظاهر مطلوبى برخوردارند، به خاطر آن است كه كار دنیا را خوب انجام مى‌دهند؛ منتها این‌گونه زندگى عاقبت خوشى ندارد و با فساد همراه مى‌شود و آن شخص را از بین خواهد برد. تمدن مادّى امروز جهان، این روش زندگى را برگزیده است؛ لیكن ملتى كه مؤمن باشد و مثل شما تلاش كند، شكى نیست كه خداى متعال به او پاداش خواهدداد. این پاداش فقط مخصوص آخرت نیست؛ بلكه در دنیا هم پاداش داده خواهد شد. پاداش دنیا این است كه طبق عملى كه انجام داده‌اند، خوشبخت و عزیز خواهند شد و از ذلت و زور و تحمیل بیرون خواهند آمد.(۵)
خداى متعال هیچ تلاشى را بى‌نتیجه نمى‌گذارد؛ حتماً نتیجه‌اى دنبالش هست. گاهى افراد انسان مى‌توانند آن نتیجه را بشناسند،‌‌ همان را هدف مى‌گیرند و به آن هم مى‌رسند؛ اما گاهى آن نتیجه‌اى كه بر آن عمل مترتّب است، آن را درست نمى‌شناسند و دنبال نتیجه‌ى دیگرى مى‌گردند؛ ولى آن عمل نتیجه‌ى خودش را مى‌دهد و بالاخره به نتیجه مى‌رسند. بنابراین، خداى متعال هیچ تلاشى را بدون پاداش نگذاشته است.(۶)