برتری قدرتمندانه بر آنان که در برابر اندیشه توحیدی به معارضه بر می‌خیزند، خواسته حضرت بقیةالله(عج) است. براساس این فقره از دعا، از سویی تلاش در جهت دستیابی به توانایی‌هایی تکنیکی و تاکتیکی و آخرین دستاوردهای دفاعی و از طرفی کوشش در جهت تقویت ایمان و صبر و استقامت، وظیفه گروه‌های نظامی در عصر غیبت است: والغلبة.
از جمله چیزهایی که می‌تواند یک خطر بزرگ باشد، کارهای عامیانه و جاهلانه و دور از معرفت و غیر متکی به سند و مدرک در مسئله مربوط به امام زمان(عج) است، که همین زمینه را برای مدعیان دروغین فراهم می‌کند. کارهای غیرعالمانه، غیرمستند، غیر متکی به منابع و مدارک معتبر، صرف تخیلات و توهمات؛ این‌جور کاری مردم را از حالت انتظار حقیقی دور می‌کند، زمینه را برای مدعیان دروغگو و دجال فراهم می‌کند؛ از این بایستی به شدت پرهیز کرد.(1)
اشاره
دعای دلنشین اللهم ارزقنا توفیق الطاعة، که از ادعیه ارزشمند آن امام پنهان از دیده(عج) است، بیانگر مجموعه وظایف فرد و جامعه منتظر است. این دعا درسنامه گرانبهایی است که گر چه در پیکرة نیایش انشا شده، آموزنده اوصافی است که مطلوب آن آخرین ذخیرة الهی است و آراستگی به آن فضائل، برای هر منتظر راستین بایسته است.
در شماره پیشین به فرازهایی از این دعا که در بر دارندة صفاتی برای شخص و جامعه مطلوب مهدوی(عج) است، پرداخته شد و در این شماره سایر اوصاف بیان می‌گردد.(2)
5. جوانان
جوانان از سویی سرمایه‌های اساسی هر اجتماع و از طرفی آینده‌سازان آن هستند و در اندیشة دینی از اهمیت والایی برخوردارند. این اهمیت و جایگاه خاص اقتضا می‌کند از آنان در برابر آفات روحی و دام وساوس شیطانی با حساسیت ویژه محافظت شود. طبیعت پرانرژی جوان که بهترین ابزار صعود او به درجات والای مادی و معنوی است، اگر به فرمان عقل درنیاید، خود سرچشمه فسادگری می‌شود که نیروی جوانی را به بی‌راهه می‌برد و ضایع می‌کند.
ارتباط دائمی با خدای بزرگ و مراقبت همیشگی، بهترین راه صیانت از نعمت جوانی است. ابزار والای صیانت از این نعمت بزرگ الهی عبارتند از:
الف. اِنابه: انابه روی گرداندن از غیر خدا و توجه تام به خدای سبحان است. جوانان منتظر باید با تهذیب و تزکیه نفس، ساحت اندیشه و انگیزه‌شان را از هر چه غیر خداست منزه کنند و با اِعراض از هر مقصد و مقصودی جز خدا، چهرة جان خویش را به سوی خدای بزرگ معطوف دارند و برای او خالص شوند.
ب. توبه: طبیعت پر شور جوان، احتمال راهزنی شیطان و افتادن به دام گناه را در این دوران افزایش می‌دهد، از این رو بایسته است که جوانان منتظر، نظارت دائم و مراقبت مستمر بر اعمال و افکار خویش داشته باشند و اگر خدای نخواسته بر اثر غفلت، گناهی مرتکب شدند، با توبه و بازگشت به سوی خدا جان خویش را به دریای بی‌کران رحمت الهی سپرده و به آب توبه شست‌وشو دهند و خویش را از دام تلبیسات ابلیس برهانند.
گفتنی است انابه و توبه برای هر کس و در هر جایگاه سنی و اجتماعی ضروری است؛ اما شرایط دوران جوانی بیشتر مقتضی آن است.
6. زنان
زن‌ها بخشی مهم از جامعه اسلامی‌اند، از آن‌رو که سهمی در خور از آرامش و امنیت روانی جامعه وامدار نقش بی‌نظیر زنان است؛ نیز صلاح نسل امروز و سداد نسل فردا در گرو صلاح و سداد آن‌هاست. آفت بزرگی که می‌تواند مانع کارکرد اساسی و ثمربخش این بخش از اجتماع شود و آنان را که قادرند عامل سعادت فرد و جامعه باشند، به ابزار انحطاط خویش و جامعه‌شان بدل کند، همانا فقدان صفت‌هایی که امام عصر(عج) آن‌ها را بایسته زنان امت مهدوی می‌داند و آراستگی به آن صفات را از درگاه عزّ ربوبی برایشان درخواست می‌کند:
الف. حیا: حیا به معنای مراقبت از نفس در برابر هر نوع آلودگی و زشتی و عیب است. بانوان منتظر، امانتداران مظهریت اسمای جمالی خداوندند. آنان باید این امانت الهی را پاس دارند و خویش را در برابر وسوسه‌های شیاطین ظاهری و باطنی که می‌کوشند تا با شکستن حریم شرع، عقل و اخلاق، این امانت بزرگ الهی را ضایع کنند، حفظ و مراقبت کنند تا به دام شیطان نیافتند، که هر سخن یا عمل برخلاف موازین آموزه‌های ناب قرآن و عترت، به منقصت، کدورت و تاریکی جان انسان می‌انجامد و از دام‌های شیطان به شمار می‌آید: و علی النساء بالحیاء.
ب. عفت: بانوان منتظر آخرین حجت خداوند(عج)، پاسدار حریم عفت‌اند. حفظ عفت، یعنی نگه‌داشتن نفس از تمایلات و شهوات نفسانی، فضیلت والای بانوان اهل انتظار است. بسا که جاهلیت مدرن روزگار ما تمایلات و هواهای نفسانی را دامن بزنند و شهوات را برای انسان زینت دهند؛ اما بر بانوان منتظر شایسته است که با نگهبانی از حریم عفت خویش زمینه اعتلای روح خویش را فراهم آورند و از پیروی وسوسه‌های نفسانی و شیطانی احتراز کنند و هیچ زینتی را برون از حوزه جانشان و هیچ افتخاری را برتر از حفظ گوهر الهی وجودشان نشناسند: والعفة.
تذکر: بیان این دو صفت در شمار وظایف بانوان اهل انتظار به معنای اختصاص این فضایل به بانوان نیست؛ بلکه اوصاف ارزشمند حیا و عفت بر هر فردی زیبنده است و برای زنان زیبنده‌تر.
7. ثروتمندان
ثروتمندان، امانتداران اموال الهی و مجرای رسیدن برخی از نعمت‌های خداوند بر دیگران‌اند. میان ثروتمندان جامعة اسلامی که در انتظار مهدی موعود موجود(عج) به سر می‌برند و متکاثران مال‌اندوزی که اموال و تجارتشان را از خداوند بیشتر دوست می‌دارند(3) فاصلة بسیاری است. ثروتمندان منتظر به اوصاف ذیل آراسته‌اند:
الف. تواضع: استکبار و خودبرتر بینی، انسان را از خداوند غافل می‌کند و به ورطه هلاکت می‌افکند. خطر ابتلا به این آفت، زمانی جدی‌تر می‌شود که انسانی بر اثر توانایی و تمول خدادادی، قارونی و فرعونی بیندیشد، ثروت را دستاورد تلاش‌های خویش و قدرت را محصول توانایی تدبیرش بپندارد، از این‌رو ثروتمندانی که در انتظار آخرین پرچمدار اندیشه توحیدی به سر می‌برند، می‌بایست بکوشند تا هر چه بیشتر به صفت تواضع در‌آیند؛ بدین معنا که از درون و بیرون، نفس خویش را در مرتبة فرو دست‌تری که همانا فقر محض نسبت به ایزد متعالی است بشناسند و ثروت خود را از آن خدا دانسته و خویش را در ردیف سایر بندگان خدا ببینند: و علی الأغنیاء بالتواضع.
ب. وسعت بخشی: بر اغنیا و ثروتمندان منتظر است که به شکرانه تفضل الهی بر آن‌ها و به پاس بهره‌مندی از نعمت خدادادی مال، به دستگیری از نیازمندان و رفع مشکلات برادران و خواهران ایمانی خویش بپردازند. نه تنها حقوق شرعی خویش چون خمس و زکات و… را ادا کنند، با شناسایی نیازمندان بکوشند در رفع تنگناهای زندگی دیگران تا می‌توانند مؤثر باشند: والسّعة.
8 . وظایف اقشار آسیب‌پذیر
نیازمندان و اقشار آسب‌پذیر نیز می‌باید با آراستگی به صفات ذیل، استغنای نفس خویش را حفظ و جامة انتظار راستین را به تن کنند:
الف. صبر: صبر همانا حفظ نفس از بی‌تابی، جزع و آشفتگی است، نه خاموش گزیدن و انفعال. بر آن دسته از منتظران راستین امام عصر(عج) که از اغنیا نیستند، رواست که با پرهیز از آشفتگی و بی‌تابی که زمینه‌ساز انحراف آنان است و با آرامش نفس به امداد خداوند قادر اتکال و بر بلای مضیقه معاش صبر کنند: و علی الفقراء بالصبر.
ب. قناعت: آتش زیاده‌خواهی و طمع آن هنگام که با سوز تنگدستی همراه شوند، ایمان را سوزانده و بر باد می‌دهد و انسان را به کفر نزدیک می‌سازد(4) و قناعت که زندگی کردن به میزان توان و امکانات موجود است، گنج بی‌پایانی است که فرد را از احساس ناداری رهانیده و زمینه رشد و ارتقای او را فراهم می‌آورد، پس بر اقشار کم درآمدی که دل در گرو ظهور امام زمان(عج) دارند بایسته است که با تدبیر معیشت خویش بر محور قناعت، افزون بر صیانت از عزّت نفس، زمینه‌ساز ظهور آن حضرت باشند: والقناعة.
9. وظایف حاکمان و فرماندهان
حاکمان و فرماندهانی که تدبیر امور مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جامعه اسلامی را به دست گرفته‌‌اند نیز در زمینه‌سازی ظهور امام عصر(عج) نقش جدی و اثرگذار دارند، لذا اهم وظایف آنان چنین بیان گردیده است:
الف. عدالت: عدالت به معنای حرکت میان افراط و تفریط است، به گونه‌ای که هیچ زیاده و نقصی بر آن وارد نباشد. رعایت و اجرای عدالت در تمام شئون مدیریت جامعه اسلامی از وظایف سنگین حاکمان حکومت اسلامی در عصر غیبت است: و علی الاُمراء بالعدل.
ب. شفقت: دلسوزی و مدارای افراطی و نیز سخت‌گیری و شدت افراطی، آفات اداره جامعه‌اند. بر حاکمان منتظر است که با برگزیدن رفتاری مشفقانه که دلسوزی و آسانگیری همراه صلابت و قاطعیت و قدرت است، جامعه را به سوی ظهور دولت مهدوی(عج) رهنمون شوند: والشفقة.
10. وظایف نیروی نظامی
نیروهای نظامی، حافظان حدود و ثغور ملت اسلام و مدافعان کیان نظام اسلامی‌اند که وظیفه آنان در عصر انتظار فرج چنین بازگو گردیده است:
الف. نصر: براساس اندیشه توحیدی، هر فتح و نَصری از خدا و به اذن اوست: (وَ مَا النّصْرُ إِلاّ مِنْ عِنْدِ اللّهِ الْعَزیزِ الْحَکیمِ)(5) و نیز یاری الهی همواره با کسانی است که دین الهی را کمک داده و در حراست و ترویج آن می‌کوشند: (إِنْ تَنْصُرُوا اللّهَ یَنْصُرْکُمْ)(6). بر این پایه، اولین وظیفه نیروهای نظامی تلاش در جهت تقویت و دفاع از کیان دین است تا از این راه از نصرت خدای سبحان برخوردار گردند: و علی الغزاة بالنصر.
ب. غلبه: برتری قدرتمندانه بر آنان که در برابر اندیشه توحیدی به معارضه بر می‌خیزند، خواسته حضرت بقیةالله(عج) است. براساس این فقره از دعا، از سویی تلاش در جهت دستیابی به توانایی‌هایی تکنیکی و تاکتیکی و آخرین دستاوردهای دفاعی و از طرفی کوشش در جهت تقویت ایمان و صبر و استقامت، وظیفه گروه‌های نظامی در عصر غیبت است: والغلبة.
11. وظیفه توده مردم
امت اسلامی نیز در برابر حاکمان خویش در عصر غیبت ولیّ الله الاعظم(عج) وظیفه‌ای بر عهده دارند که اگر امت و حاکمان حکومت اسلامی به وظایف متقابلشان عمل کنند، هیچ دشمنی طمع نفوذ به جامعه اسلامی را نخواهد کرد. وظایف توده مردم چنین بازگو شده است:
الف. انصاف: نخستین وظیفه توده مردم در برابر هم و نیز در برابر حکومت اسلامی، رعایت اعتدال و مساوات در ادای حق یا همان انصاف است. امتی که با حاکمانش به انصاف رفتار نکند، یا به افراط گراییده و آنان را مستبد می‌سازد یا به تفریط رفته و زمینه ضعف آنان را فراهم می‌آورد.
قوت‌ها و ضعف‌ها در حاکمان غیر معصوم ـ هرچند عادل ـ در شئون مختلف جامعه اثر می‌گذارد؛ اما اگر توده مردم با رعایت حق و انصاف با آن‌ها روبه‌رو شوند به تقویت قوت‌ها و اصلاح کاستی‌ها می‌انجامد، از این‌رو عمل به انصاف از اولین وظایف امت منتظر است: و علی الرعیة بالانصاف.
ب. حسن سلوک: دومین وظیفه توده مردم منتظر، رفتار نیکو و به دور از حب و بغض‌های بی‌پایه و پیراسته از زشتی‌های اخلاقی است که مایة اصلاح حاکمان و امیدبخشی به خادمان حکومت اسلامی و نیز ناامیدی دشمنان و فزونی اتحاد و انسجام امت است. اگر چه حسن سلوک در برابر یکدیگر وظیفه همة مسلمانان است، اما در این عبارت به قرینه (و علی الأمراء) و به کار بردن واژه (رعیة) استفاده می‌شود که حضرت در مقام بیان وظایف متقابل حکومت و امت اسلامی با یکدیگرند بنابراین… توجه به امکانات و توانایی‌های موجود و یاری دادن دولت اسلامی برای حصول پیشرفت‌ها و رفع نواقص و کاستی‌های جامعه اسلامی از مصادیق عمل به این وظیفه است: و حسن السیرة.
دیگر وظایف منتظران
این دعای ارزشمند فقرات دیگری نیز دارد که گر چه از ظاهر عبارت آن‌ها وظیفه منتظران به روشنی برداشت نمی‌شود؛ ولی با اندک تأملی می‌توان دریافت که تحقق چنین اموری که مقصود و مطلوب امام عصر(عج) است، جز با انجام دادن وظایفی و تلاش در جهت ایجاد زمینه تحقق آن‌ها، امکان‌پذیر نیست. از آنجا که کوشش در جهت تحقق منویات امام معصوم(ع) از وظایف پیروان آن حضرت است، ایجاد زمینه آن نیز از وظایف منتظران به شمار می‌آید.
1. ارتقای سطح بهداشت عمومی و خدمات پزشکی و بهداشتی از وظایف آحاد مردم و حکومت اسلامی است؛ زیرا ابزار اعطای شفا و صحت بیماران از سوی خداوند متعال است: و علی مرضی المسلمین بالشفاء و الراحة.
2. یاد کرد از رفتگان و طلب رأفت و رحمت الهی از امور مطلوب نزد امام(عج) و وظیفه منتظران است. شاید علاوه بر جهات فرا مادی آن و آثار خیرات و مبرات، تذکر یاد معاد و حفظ رابطه عاطفی با عزیزانی که به لقای حق باریافته‌اند و نیز ابراز همدردی با مصیبت دیدگان، از نکاتی باشد که بتوان به آن اشاره داشت: و علی موتاهم بالرأفة و الرحمة.
3. فقدان اسیر و زندانی از امور مطلوب امام عصر(عج) است. بر این اساس می‌توان گفت، چاره‌جویی و برنامه‌ریزی برای تأمین امنیت اجتماعی و کاستن از زمینه‌های جرم و جنایت که عامل اصلی اسارت انسان‌هاست و نیز چاره‌جویی و کمک برای رهایی آنان که در بند هستند با پرداختن دیه، بدهی‌ها و تلاش در جهت آزادی آنانی که در چنگال دشمن اسیر آمده‌اند… از اموری است که جامعه منتظر باید به آن همت گمارد: و علی الاسراء بالخلاص و الراحة.
4. تأکید بر مسئله حج و عمره نشان از اهمیت والای این برنامة عبادی ـ سیاسی است. تسهیل در تهیه امکانات سفر حج یا عمره و ایجاد زمینه لازم جهت انجام دادن هر چه بهتر اعمال حج که آموزش دقیق و صحیح معارف و بایسته‌های زیارت را می‌توان از لوازم آن برشمرد، از وظایف حکومت اسلامی است: و بارک للحجاج و الزوار فی الزاد و النفقة و اقض ما أوجبت علیهم من الحج و العمرة.
یادسپاری
1. این دعا که وظایف منتظران را بیان می‌کند، بیانگر برنامه‌های حکومت مهدوی(عج) نیز می‌باشد؛ زیرا مراتب کمالی و نهایی فضایل یاد شده با تدبیر آن حضرت و در حکومت الهی ایشان به بار خواهد نشست.
2. گرد آمدن همه این اوصاف در یک فرد یا جامعه بسیار دشوار است، پس نباید انتظار داشت هر منتظری به همه این اوصاف آراسته باشد.
3. بر هر منتظری بایسته است تا با نظر به حال خود و عرضه خویش بر وظایف تعیین شده، بکوشد یکی پس از دیگری خویش را با آنچه بیشتر مورد ابتلای اوست هماهنگ سازد، تا ضمن عمل به وظیفه منتظران راستین ولیّ الله الاعظم(عج) جان خویش را به زینت آن فضایل بیاراید.
4. در اکتساب فضایل، ایستایی و رکود روا نیست؛ از این‌رو باید همواره در حرکت بود و کوشید تا مراتب بالاتر و والاتری از این فضایل را به دست آورد و در این راه از امداد الهی و دعای امام عصر(عج) مدد گرفت.
پی‌نوشت
1. بیانات مقام معظم رهبری(مد) در جمع اساتید و فارغ‌التحصیلان تخصصی مهدویت، 18/4/1390.
2. مطلب حاضر، خلاصه‌ای از کتاب شریف «امام مهدی(عج)، موجود موعود»، تراوشی از خامه استاد آیت‌الله جوادی آملی درباره حضرت بقیة الله(عج) می‌باشد.
3. ر.ک: توبه (9) : 24.
4. قال رسول‌الله(ص): «کاد الفقر أن یکون کفراً»؛ اصول کافی، ج 2، ص 307.
5. آل عمران (3) : 126.
6. محمد (47) : 7.
منبع : ماهنامه نامه جامعه شماره 85
