الگوی پیامبر اکرم(ص) در مدیریت نظام بین المللی

پیامبر اکرم(ص)، موسس نهادهای حقوقی لازم برای شکل گیری و هدایت نظام بین المللی عصر خود و آینده بوده و به ویژه، منابع مهم حقوق بین الملل به ویژه معاهدات را در این راستا تدوین و بکارگیری نموده است. پیمان‏هائی که پیامبر اعظم(ص) با دیگر قبائل منعقد می‏کردند، با وجود تنوع موضوعی به ویژه شمولیت آنها نسبت به تامین صلح و امنیت مشترک (با محوریت و جهت گیری تثبیت و توسعه قلمرو دین و حکومت اسلامی)، جملگی بر مجموعه ای از آموزه‏های وحدانی استوار بوده اند که تکریم منزلت انسانی (بر پایه آموزه لقد کرمنا بنی آدم) از مهمترین آنها به شمار می‏رود.

تلاش برای وضع قواعد عام الشمول بر پایه برقراری صلح و نظم همگانی، از همه این پیمان‏ها مشهود است. از همان ابتدای انعقاد پیمان‏های عقبه اول و دوم، نگرش فراگیر به تنظیم روابط انسانی در سیره پیامبر نمودار شد. پیامبر بر اساس جهان-بینی اسلامی و جهان نگری مبتنی بر دین، امت اسلامی را به قبیله یا گروهی خاص محدود نمی‏شمرد.

از این حیث، همه انسانها مخاطب پیام و در گستره ماموریت پیامبری وی بوده و از این رو، تنظیم روابط میان قبائل و ملل اعم از داخل یا خارج از جزیره العرب از کارویژه‏های لازم برای ابلاغ پیام الهی بوده است. در واقع، دیپلماسی از لوازم و الزاماتی به شمار آمده که در پرتو آن، امکان آگاه سازی ملل، اقناع عمومی و گسترش پیروان مومن فراهم شود.

پیمان های اول و دوم عقبه، در شرایطی منعقده شده اند که هنوز اندک مسلمانان گردآمده حول پیامبر و حقانیت ماموریت الهی وی، در هراس بقا به سر می‏برند. از این روست که امنیت سازی نخستین گامی بوده که برای تاسیس حکومت پیامبر لازم می‏نموده است. پیامبر نیز با انعقاد این پیمان ها، امنیت مقدماتی لازم برای حفظ جان مسلمانان و ایجاد زمینه های پناه گرفتن آنها از طریق مهاجرت را فراهم نمود.

در پیمان نخست، نوعی بازسازی و اصلاح ساختاری و هنجاری اقوام عضو پیمان پیگیری شد و پیامبر در این پیمان غیرمکتوب، آنها را به پذیرش قواعدی جدید در رفتار با خودشان و دیگران رهنمون ساخت. به طوری که نخستین قواعد حقوق بشر با تکیه بر الغای سنت فرزندکشی، در این پیمان پیش بینی گردید. از این رو، هنجارسازی پیامبر در ارتباط با دیگر ملل و قبائل و در قالب معاهدات، با تدوین هنجارهای حقوق انسانی آغاز شده است.

پیمان دوم عقبه، نخستین معاهده دفاعی و اتحادیه دفاعی-امنیتی مسلمین است که در آن، ضمن استقرار اصل اعتماد متقابل، دفاع جمعی پایه ریزی شده است. این پیمان در شرایطی منعقد شده که هنوز حکومت اسلامی در مراحل آغازین تاسیس قرار داشته و ساختار و سازمان این حکومت تثبیت و مستقر نشده بلکه مسلمانان در هراس از ستم و فشار کفار، رهیافت مهاجرت و ترک دیار را برگزیده اند.

پیمان مدینه، شاهکار حقوق بشر اسلامی است. انعقاد پیام مدینه، نقطه عطفی در شکل گیری نظام هنجاری عام الشمول در حوزه جهان اسلام است. این پیمان، نخستین قانون اساسی این حوزه به شمار می‏رود که از یک سو نظام سیاسی و اداره امور جامعه بر پایه حاکمیت الله را مقرر نموده و از سوی دیگر، موازین ماهوی ناظر بر تکریم بشر و احترام متقابل به حقوق و آزایهای مشروع همگانی را پیش بینی کرده است.

پیمان مدینه اولین سندی به حساب می آید که با نظارت مستقیم پیامبر تدوین شد و اولین مصداق یک قانون اساسی در تاریخ است به صورت فراگیر، نامحدود و ناظر بر بشریت تنظیم گردیده است. این پیمان، سندی منحصربفرد و بنیادسازی است بر پایه تساوی انسان در برابر خدا و احکام او و پایه ریزی حقوق عام بشری منعقد شده و هنجارهای ظالمانه پیش از آن را ملغی ساخته است.

بسیاری از نهادها و تاسیسات ماهوی تاریخ حقوق بین المللی، به صورت مناسب تر و تمامل یافته تر بلکه بر پایه الگوئی مادی-معنوی و ترجمان ابعاد مختلف و گوناگون شخصیت انسانی، در آموزه های آن حضرت مقرر گردیده اند. از این رو، تدوین اسناد و معاهدات حوزه جهان اسلام و حتی حوزه ادیان توحیدی، می تواند بر پایه این ظرفیت ها ممکن شوند، منوط به اینکه نهادها و ایده های نهفته در آنها، در نظام گفتمانی نوین جهان اسلام و حوزه های بین ادیانی شناسائی و کاربست های آن تبیین و تعریف شود.

نادر ساعدی

منبع: مرکز اسناد انقلاب اسلامی